Wat zijn feromonen precies?

Een feromoon is een hormoonachtige, chemische stof en wordt via alle mogelijke lichaamsvloeistoffen uitgescheiden, dus ook via urine. Feromonen worden ook wel sociale geuren genoemd. Deze geuren vertellen iets over een individu en hoe het met hem of haar gaat. Wat wij vaak kunnen lezen uit de lichaamshouding of gezichtsuitdrukking van een persoon, kunnen honden opmaken uit de geur die iemand (mens of dier) bij zich draagt.

Feromoon = informatie met emotionele betekenis.

Het verschil tussen urineren en markeren

Als een hond plast, dan zal dat zo’n 5 tot 10 seconden duren, het voornaamste doel is het legen van de blaas. Nu wordt deze niet helemaal geleegd. Er blijft een restje over wat gebruikt zal worden om mee te markeren. Het markeren gaat veel sneller dan plassen. Voor de berichtjes die een hond tijdens een wandeling achterlaat zijn in principe maar een paar druppeltjes nodig. Op deze manier kunnen er meerdere kleine berichtjes op verschillende plaatsen achter gelaten worden.

Alexandra Horowitz: “Markeren is plassen met intentie.”

Markeren wordt overigens alleen gedaan wanneer er anderen in de buurt zijn of waren. Honden die een vereenzaamd leven leiden, markeren niet of zeer weinig. Er valt met niemand te ‘praten’, dus heeft het ook geen zin om berichten achter te laten. Markeren is een sociale activiteit.

Redenen waarom honden markeren:

Territorium

Volgens de theorie van etholoog Konrad Lorenz (1903-1989) markeren honden met als voornaamste doel om hun territorium af te bakenen. Iedere markering zou een soort koloniale vlag zijn: “dit is van mij”. Uit later onderzoek naar het gedrag van straathonden in India blijkt dat slechts 20% van de markeringen territoriaal is. Het speelt een rol, maar niet zo’n grote als voorheen werd gedacht.

Je kunt het dus eerder zien als een “I was here” dan een “This is mine”.

Voortplanting

Dieren (en ook planten) gebruiken feromonen om te lokken, wat neerkomt op het gedrag van de ontvanger te beïnvloeden. De feromonen in de urine van een loopse teef draaien er niet omheen, de boodschap is; ik wil reproduceren en ben nu ontvankelijk. Een reu die een dergelijke boodschap ontvangt, zal graag op die uitnodiging ingaan. Zo wordt het voortbestaan van de soort gegarandeerd.

Overleven

Een angstig dier wat in gevaar is, scheidt ook feromonen af. De geur die daarmee gepaard gaat, kan dan soortgenoten alarmeren, zodat zij op tijd kunnen vluchten en in veiligheid kunnen komen. Aan de andere kant kunnen feromonen ook een gevoel van veiligheid en herkenning communiceren, welke ook belangrijk zijn voor overleving.

Emotie

Emoties gaan gepaard met veranderingen in het lichaam. Denk bijvoorbeeld aan een versnelde hartslag, zweten, hijgen en er komen ook neurotransmitters en hormonen vrij die een rol spelen bij de verschillende emotionele gemoedstoestanden. Honden kunnen dit bij elkaar ruiken. Nu zal een hond niet met opzet zijn emotie willen communiceren met andere honden, maar zijn emotie is zeer zeker waarneembaar door andere honden. Dit heeft een functie.

Identiteit

Ieder individu heeft zijn eigen unieke geur. Aan deze geur kunnen andere honden hem herkennen. De geur vertelt bijvoorbeeld ook iets over hoe oud het individu is, of hij ziek of gezond is, of hij gecastreerd of intact is, of het een reu of een teef is.

Berichten uitwisselen met precisie

Je hond markeert niet zomaar ergens. Vaak wordt er eerst flink gesnuffeld en worden de markeringen van andere honden, bekend of onbekend, vriend of vijand, in kaart gebracht. Ook welke honden op dat moment in de buurt zijn hebben invloed op de plek waar gemarkeerd zal gaan worden. Dit geeft aan dat iedere markering een eigen boodschap in zich draagt met een eigen emotionele waarde voor de snuffelende hond. Waar je hond uiteindelijk markeert zegt iets over de relatie met de andere honden en voor wie het bericht bedoeld is.

Waar een dier poept of plast heeft dus betekenis! Het is communicatie naar (specifieke) leden van de eigen groep of naar buitenstaanders.

Velen laagjes over elkaar

Zodra één hond op een bepaalde plek een bericht heeft achtergelaten, zal het niet lang duren voordat de volgende hond op exact die plek plast over de plas van de eerste hond. Ook hier hoef je niet meteen denken aan territoriumdrift. Het betekent zoiets als “Ik was hier ook”.

Alexandra Horowitz (Amerikaans onderzoeker naar de geurenwereld van honden) ontdekte dat honden regelmatig over de markeringen van andere honden heen plassen, maar achteraf nooit checken of er vervolgens weer over hún markering heen is geplast. Je zou hieruit kunnen concluderen dat het dus inderdaad niets met het afbakenen van het territorium  te maken heeft, want in dat geval zou een hond wel willen weten of er indringers zijn.

Reuen plassen vaak over de markering van een loopse teef; “Jij bent loops, ik ben een volwassen intacte reu, zullen we afspreken?”

Hoog en laag plassen

Reuen markeren meestal met één achterpoot omhoog, vooral tegen een verticaal objecten (bomen, muren, lantaarnpalen). Teven markeren hurkend, maar soms op dezelfde wijze als een reu.

Er wordt wel eens gesuggereerd dat honden hoog markeren als teken van dominantie, maar in principe ben je met de honden uit de buurt geen roedel maar ben je onderdeel van een roedel met het je gezin waar je in woont. Derhalve zou markeren uit “dominantie” dus achterhaald zijn en is het een sociale aangelegenheid, p mailen ipv wat wij mensen doen e- mailen. Daarnaast wanneer je ouder wordt ga je meer informatie halen als hond uit een plas dan wanneer je pup bent en door de ontwikkeling van hormonen, met name reuen door een toename van testosteron ga je je poot optillen. Maar er zijn ook veel teven welke het laten zien.

Hormonen zijn dan ook waar te nemen door andere honden. De geur van een hond met een hoog testosterongehalte kan aan een andere hond de boodschap geven dat het hier een zelfverzekerde, stabiele, ongecastreerde reu betreft. NB: zelfverzekerd is niet hetzelfde als dominant of agressief.

Uit onderzoek door Indiase wetenschappers blijkt dat reuen vooral hoog markeren wanneer er een of meerdere teven in de buurt zijn. Je zou het in dat geval kunnen vergelijken met baltsgedrag van vogels om een partner aan te trekken, de balts vergroot de bereidheid tot paring. Hoog plassen betekend namelijk dat je geur langer blijft hangen.

Alexandra Horowitz vergelijkt het laag en hoog markeren met fluisteren en schreeuwen.

Binnenshuis markeren

Er zijn meerdere verklaringen waarom een hond binnenshuis plast; incontinentie, deemoedplasjes, nog niet zindelijk zijn, maar ook stress en onzekerheid kunnen een reden zijn voor een hond om binnen te plassen.

Binnenshuis markeren kun je herkennen, omdat het vaak gebeurt als er iets nieuws is geïntroduceerd, denk aan een nieuw meubelstuk of als iets (of iemand!) de geur draagt van een andere hond. De volwassen hond die zelf nieuw is in een huis (een herplaatser of een hond op bezoek) zal misschien ook binnenshuis markeren om zijn geur in het huis te verspreiden. We vinden dit uiteraard niet prettig, maar het gedrag is niet geheel onbegrijpelijk.

Het is belangrijk dit gedrag niet te bestraffen. Bedenk ook wat het met de belevingswereld van de hond doet als je het met agressieve schoonmaakmiddelen weer gaat weg poetsen, je hond heeft behoefte aan communicatie en aan veiligheid. Ruim het rustig op buiten het zicht van de hond. Blijft het gedrag terugkeren, schakel dan eventueel een gediplomeerd gedragsdeskundige in.

Markeren hoort bij hond zijn

Zoals je hierboven hebt kunnen lezen is markeren een sociale activiteit. Sociale dieren, zoals honden en mensen, hebben behoefte aan contact en communicatie. Geur maakt een heel groot deel uit van de belevingswereld van een hond, dus is het ook logisch dat een hond via geuren communiceert.

Referenties

• Daniel Mills – Stress and Pheromonatherapy in Small Animal Clinical Behaviour
• Alexandra Horowitz – Inside a Dog
• Bhaban et al, Urine marking by free-ranging dogs (Canis familiaris) in relation to sex, season, place and posture, Applied animal behaviour science,Volume 80, Issue 1, Pages 45–59
• Cafazzo et al, Scent-Marking Behaviour in a Pack of Free-Ranging Domestic Dogs, Ethology, Volume 118, Issue 10 October 2012, Pages 955–966